سندروم روده تحریک پذیر در کودکان: علل، علائم، تشخیص و درمان

سندروم روده تحریک پذیر در کودکان (IBS) از مشکلات شایع و مهمی است که به شکل قابل توجهی بر کیفیت زندگی کودکان تاثیر می گذارد. شناخت علل این سندرم و آگاهی از علائم آن، به والدین و متخصصان کمک می‌کند تا این مشکل را سریع‌تر و مؤثرتر درمان کنند. علائمی مانند دردهای مکرر شکمی و تغییرات در عادات روده‌ای مانند اسهال یا یبوست، از جمله نشانه‌هایی هستند که نباید نادیده گرفته شوند.

سندروم روده تحریک پذیر چیست؟

سندروم روده‌ تحریک پذیر که به اختصار IBS نامیده می‌شود، نوعی اختلال عملکردی در دستگاه گوارش است که علائمی نظیر درد مکرر و مزمن شکم، نفخ، و تغییر در عادات دفعی مانند یبوست و اسهال را در بر دارد. این وضعیت نه تنها بر روی سلامت جسمی بلکه بر روی کیفیت زندگی مبتلایان نیز اثر می گذارد. تشخیص این سندروم در کودکان دشوارتر است، به دلیل آنکه علائم آن اغلب با سایر مشکلات گوارشی اشتباه گرفته می‌شود.

نسبت شیوع در کودکان

مطالعات نشان می‌دهد، سندروم روده‌ تحریک پذیر در کودکان، به‌ویژه در سنین مدرسه، شایع تر است. براساس برآوردها، حدود ۵ تا ۲۰ درصد از کودکان در سراسر جهان به این سندروم مبتلا هستند. این عدد بسته به عوامل ژنتیکی و محیطی متغیر می باشد. از هر چهار مورد تشخیص سندروم روده‌ تحریک‌ پذیر در کودکان، یک مورد در سنین کمتر از ۱۰ سال اتفاق می‌افتد. این موضوع نشان‌دهنده ضرورت هوشیاری والدین نسبت به نشانه‌های این وضعیت در مراحل اولیه است.

علت سندروم روده تحریک پذیر در کودکان

سندرم روده‌ تحریک پذیر در کودکان ممکن است به دلایل مختلفی به وجود آید که می‌تواند به تغییرات اساسی در روش‌های مدیریت و درمان این بیماری منجر شود. در ادامه مهمترین علل سندروم روده تحریک پذیر در کودکان را بررسی خواهیم کرد:

عوامل ژنتیکی

بر اساس تحقیقات به عمل آمده عوامل ژنتیکی از مهمترین علل سندروم روده تحریک پذیر در کودکان می باشد. این بدان معنی است که اگر یکی از والدین یا اقوام نزدیک کودک به این بیماری مبتلا باشد، احتمال انتقال این وضعیت به کودک بیشتر است. این عوامل ژنتیکی ممکن است به صورت الگوی خاصی در ساختار ژنتیکی کودک ظاهر شوند و بر سیستم گوارشی و عملکرد روده او اثر بگذارند. اما چرا بعضی از کودکان این ژن‌ها را فعال می‌کنند و بعضی دیگر نه؟ این موضوع همچنان به طور کامل مشخص نشده و به مطالعات بیشتری نیاز دارد.

عوامل محیطی و رفتاری

از دیگر علل سندروم روده تحریک پذیر در کودکان (IBS)، عوامل محیطی و رفتاری است که تاثیر زیادی بر بروز این سندروم در کودکان دارند. استرس، یکی از مهمترین عواملی است، که می‌تواند روده را تحت تاثیر قرار دهد و به بروز علائم سندروم روده تحریک پذیر در کودکان منجر شود. کودکان ممکن است به دلیل فشارهای روزانه مدرسه یا مشکلات خانوادگی دچار استرس شوند که این امر می‌تواند سیستم گوارشی آنها را مختل کند.

عادات غذایی هم نقش بسزایی در بروز علائم سندروم روده تحریک پذیر در کودکان ایفا می کنند. مصرف غذاهایی مانند فست‌فودها، غذاهای چرب، و موادی که حساسیت‌زا هستند، ممکن است باعث تشدید علائم در کودکان شود. والدین باید به دقت به الگوهای تغذیه‌ای فرزند خود نظارت داشته باشند و با کارشناسان تغذیه مشورت کنند تا بهترین رژیم غذایی را برای فرزندشان انتخاب کنند.

توجه به این عوامل و درک صحیح آنها می‌تواند به عنوان اولین گام در مدیریت و درمان سندروم روده تحریک پذیر کودکان عمل کند. والدین با شناخت دقیق‌تر از علل و نشانه‌های این بیماری می‌توانند اقدامات موثری در جهت بهبود شرایط فرزندانشان انجام دهند.

علائم سندروم روده تحریک پذیر در کودکان

در ادامه به برخی از این علائم شایع سندروم روده تحریک پذیر در کودکان می‌پردازیم.

درد شکمی

یکی از علائم اصلی سندروم روده تحریک پذیر در کودکان (IBS)، درد شکمی است. این درد معمولاً در ناحیه پایین شکم احساس می‌شود و ممکن است به صورت درد مداوم یا به صورت حملات ناگهانی ظاهر شود. کودکان اغلب این درد را به عنوان یک احساس فشار یا سوزش توصیف می‌کنند. این درد ممکن است بعد از مصرف غذا یا در زمان استرس‌های روحی افزایش پیدا کند.

تغییرات عادات روده‌ای

تغییرات در عادات روده‌ای از دیگر علائم سندروم روده تحریک پذیر در کودکان است. این تغییرات شامل موارد زیر می باشد:

• اسهال: مدفوع شل و آبکی که اغلب صبح‌ها تکرار می‌شود.
• یبوست: مدفوع سفت که کمتر از سه بار در هفته دفع می‌شود.
• تناوب بین اسهال و یبوست: که ممکن است در طول روز یا هفته تغییر کند

خستگی و مشکلات خواب

کودکان مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر اغلب از خستگی و مشکلات خواب رنج می‌برند. این مسائل ممکن است به دلیل دردهای شبانه یا استرس ناشی از بیماری بروز کنند. خستگی مزمن می‌تواند تأثیر منفی بر فعالیت‌های روزانه و عملکرد تحصیلی کودک داشته باشد. همچنین، فقدان خواب کافی ممکن است باعث کاهش تمرکز و افزایش تحریک‌پذیری در کودکان شود.

تشخیص سندروم روده تحریک پذیر در کودکان

تشخیص سندروم روده تحریک پذیر در کودکان (IBS) می‌تواند چالشی برای والدین و پزشکان باشد. این اختلال که به کاهش کیفیت زندگی کودک منجر می‌شود، نیاز به توجه دقیق و انجام آزمایشات مشخصی دارد. در ادامه به بررسی آزمایش های پزشکی رایج و تشخیص های افتراقی این سندرم می‌پردازیم.

آزمایش های پزشکی رایج

در مسیر تشخیص سندروم روده تحریک پذیر در کودکان، پزشکان از مجموعه‌ای از آزمایش ها بهره می‌برند. این آزمایش ها نه تنها به تأیید وجود این سندرم کمک می‌کنند، بلکه امکان تمایز آن از سایر مشکلات گوارشی را نیز فراهم می‌آورند. در زیر به برخی از رایج‌ترین روش‌های تشخیصی این سندرم اشاره شده است:

1. آزمایش خون: این آزمایش‌ها به بررسی علائم التهابی یا عفونی که ممکن است با سندروم روده تحریک پذیر اشتباه گرفته شوند، کمک می‌کنند.
2. آزمایش مدفوع: این آزمایش برای شناسایی عفونت‌های دستگاه گوارش و بررسی وجود خون در مدفوع انجام می‌شود که ممکن است نشان‌دهنده مشکلات دیگر گوارشی باشد.
3. تصویربرداری: مانند سونوگرافی یا اشعه ایکس که به بررسی ساختارهای داخلی روده و تعیین وجود هرگونه انسداد یا تغییرات می‌پردازند.
4. کولونوسکوپی: در مواردی که علائم شدید و مقاوم به درمان هستند، این روش می‌تواند برای بررسی دقیق‌تر و گرفتن نمونه‌های بافتی استفاده شود.

تشخیص های افتراقی

تشخیص سایر بیماری‌هایی که نشانه‌هایی مشابه با سندروم روده تحریک‌پذیر در کودکان دارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بدون بررسی دقیق، ممکن است اشتباهات تشخیصی رخ دهد. برخی از بیماری‌های مشابه و روش‌های تمایز آنها عبارتند از:

• بیماری سلیاک: این بیماری از طریق آزمایش خون تشخیص داده می‌شود و برای تایید نتایج، بیوپسی روده کوچک انجام می‌شود.
• بیماری التهابی روده (IBD): این بیماری معمولاً با شدت بیشتری همراه است و آزمایش‌های خونی و تصویربرداری در تشخیص آن کمک‌کننده است.
• عدم تحمل لاکتوز: پزشکان می توانند آن را با استفاده از آزمون تنفسی هیدروژن تشخیص دهند.

تفاوت‌های کلیدی در بررسی علائم و نتایج آزمایشات بالینی به پزشکان کمک می‌کند تا تشخیص دقیقی ارائه دهند و بر اساس آن، برنامه درمانی مناسبی برای کودک تعیین کنند.

درمان سندروم روده تحریک‌ پذیر در کودکان

درمان سندروم روده تحریک پذیر در کودکان (IBS) یک فرآیند چندجانبه است که به شناخت دقیق نیازها و وضعیت کودکان بستگی دارد. از آن‌جا که این اختلال می‌تواند به شکل‌های مختلف بروز کند، روش‌های درمانی آن نیز متنوع هستند و شامل تغییرات در رژیم غذایی، درمان‌های دارویی و مداخلات روانشناختی می‌باشند. در ادامه به بررسی هر یک از این روش‌ها پرداخته می‌شود.

تغییر در رژیم غذایی کودک

تغییر در رژیم غذایی اولین و مهم‌ترین قدم برای مدیریت سندروم روده تحریک‌ پذیر در کودکان است. تغذیه تاثیر قابل‌توجهی بر روی علائم این بیماری دارد. اما چه غذاهایی برای درمان این سندروم مناسب هستند؟

• غذاهای مناسب:
  • سبزیجات و میوه‌ها با فیبر بالا مانند سیب و هویج که به تنظیم عملکرد روده کمک می‌کنند.
  • پروتئین‌های کم‌چرب مانند مرغ و ماهی، که کمتر گوارش را تحریک می‌کنند.
  • غلات کامل مانند جو دوسر و برنج قهوه‌ای که فیبر مطلوبی دارند.
• غذاهای نامناسب:
  • غذاهای چرب و سرخ‌کرده که می‌توانند اسید معده را افزایش داده و تحرک روده را افزایش دهد.
  • محصولات لبنی که برخی کودکان در هضم آنها مشکل دارند.
  • نوشیدنی‌های گازدار و کافئین‌دار که علائم سندروم روده تحریک پذیر در کودکان را تشدید می‌کنند.

درمان‌های دارویی

در برخی از موارد، استفاده از داروها می‌تواند به کاهش علائم و شدت درد کمک کند. پزشکان متخصص اطفال معمولا از داروها برای مدیریت یک یا چند مورد از مشکلات زیر استفاده می کنند:

• ضد اسپاسم‌ها: این داروها به کاهش دردهای شکمی کمک می‌کنند.
• ملین‌های ملایم: برای کودکانی که از یبوست رنج می‌برند و نیاز به کمک برای حرکت راحت‌تر روده ها دارند، استفاده می شوند.
• داروهای ضدافسردگی کم‌دوز: این داروها می‌توانند در کنترل علائم مزمن این سندروم نقش داشته باشند.

مداخلات روانشناختی

استرس و اضطراب می‌توانند تأثیر زیادی بر علائم سندروم روده تحریک‌ پذیر داشته باشند. بنابراین، مداخلات روانشناختی نظیر مشاوره می‌تواند به بهبود وضعیت کودک کمک کند.

• تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن و یوگا می‌توانند به کاهش استرس در کودکان کمک کنند.
• مشاوره با روانشناس کودک برای شناسایی و مدیریت استرس و اضطراب متصل به این سندروم بسیار مفید است.
• گروه‌های حمایتی که کودک به همراه والدین می‌تواند در آنها شرکت کند و از تجربیات دیگران بهره مند شود.

انتخاب روش‌های درمانی مناسب برای کودکان مبتلا به سندروم روده تحریک‌ پذیر نیازمند همکاری نزدیک میان پزشکان، والدین و کودکان است تا بهترین نتایج به دست آید.

نتیجه‌گیری

تشخیص و درمان سندروم روده تحریک پذیر در کودکان (IBS) بسیار مهم است. این بیماری می‌تواند به شدت بر کیفیت زندگی و سلامت عمومی کودکان تاثیر بگذارد. والدین با شناخت کامل و دقت به نشانه‌هایی مانند دردهای شکمی و تغییرات در عادات روده‌ای می‌توانند سریع‌تر برای درمان آن اقدام نمایند.

نوشته شده توسط: دکتر فرناز محامدی متخصص اطفال