سرخک در کودکان – علائم، عوارض و پیشگیری

آیا کودکان و نوزادان هنوز هم  به سرخک مبتلا می شوند؟

متاسفانه بله. سرخک در کودکان یا سرخک در نوزاد یک بیماری ویروسی بسیار مسری است. هر کودکی که واکسن سرخک، اوریون و سرخجه (MMR) یا واکسن MMRV (ترکیبی از واکسن MMR و واریسلا یا آبله مرغان) را دریافت نکرده باشد، مستعد ابتلا به این بیماری است. تحقیقات نشان داده است که این شیوع در درجه اول توسط مسافران واکسینه نشده ای ایجاد شده است که به کشورهایی با شیوع بالای سرخک سفر کرده اند. این افراد در نهایت با بازگشت به کشور، سایر افراد واکسینه نشده در اطراف خود را در معرض ویروس قرار داده اند. سایر مشارکت کنندگان در شیوع این بیماری نیز گروه هایی از افراد هستند که به دلایل مذهبی و یا براساس اطلاعات غلط در مورد ایمنی و اثر بخشی واکسن MMR تصمیم گرفته اند واکسیناسیون را انجام ندهند.

بیماری سرخک در گذشته

 قبل از اینکه واکسن سرخک در سال ۱۹۶۳ معرفی شود، سالانه حدود ۳ تا ۴ میلیون نفر در ایالات متحده به این بیماری آلوده می شدند. از این تعداد، ۴۸۰۰۰ نفر در بیمارستان بستری شده و ۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر نیز فوت می کردند. پس از شروع برنامه واکسیناسیون سراسری، تعداد موارد سرخک ۹۹ درصد کاهش یافت. حتی در صورت  واکسیناسیون نیز امکان شیوع سرخک در کودکان در این کشور وجود دارد. به عنوان مثال، بین سال های ۱۹۸۹ و ۱۹۹۱، ۵۵۰۰۰ مورد سرخک در کودکان در این کشور گزارش شد که ۱۲۳ مورد از آن ها به مرگ منجر شد. بیشتر افراد مبتلا، کودکان پیش دبستانی واکسینه نشده ای بودند که در مناطق شهری زندگی می کردند.

در سال ۲۰۰۰، سرخک در ایالات متحده کاملا مهار شده بود، اما چندی بعد دوباره شروع به خیزش کرد. در سال ۲۰۱۱، ۲۲۰ مورد سرخک در نوزاد و در سال ۲۰۱۴ ، ۶۶۷ مورد گزارش شده است. از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ ، ۷۶۶ نفر در ایالات متحده به این بیماری مبتلا شده اند. بیشتر افراد آلوده به کشورهای خارجی سفر کرده بودند یا در کنار افرادی زندگی می کردند که واکسینه نشده بودند. سرخک هنوز در دنیا وجود دارد. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، حدود ۷ میلیون نفر در سراسر جهان در سال ۲۰۱۶ مبتلا به بیماری سرخک شده اند. بیش از ۹۵ درصد از مرگ و میرهای ناشی از بیماری سرخک نیز در کشورهایی با درآمد پایین و سیستم های بهداشتی ضعیف رخ می دهد.

علت به وجود آمدن سرخک در نوزاد چیست؟

سرخک در نوزاد توسط نوعی ویروس از خانواده پارامیکسو ویروس ها ایجاد می شود و بسیار مسری است. قطرات ریز ویروس با کمک عطسه یا سرفه فرد آلوده در هوا منتشر می شوند و به مدت دو سال در هوا یا بر روی سطوح فعال باقی می مانند. کودکی که این قطرات را تنفس می کند یا با آنها تماس پیدا می کند، می تواند به راحتی آلوده شود. در صورتیکه کودک شما واکسینه نشده است ( و قبلاً نیز به این بیماری مبتلا نشده است) در صورت  قرارگیری در معرض این ویروس، تا ۹۰ درصد احتمال آلوده شدن را دارد. بیماری سرخک چهار روز قبل و چهار روز پس از بروز بثورات پوستی، مسری است.

علائم سرخک در کودکان چیست؟

پس از آلوده شدن کودک، اولین علائم سرخک در کودکان در طی یک هفته تا ۱۲ روز ظاهر می شوند و معمولاً شبیه به سرماخوردگی هستند:

• تب
• آبریزش بسیار شدید بینی
• سرفه کردن
• قرمزی چشم ها و آبریزش از چشم
• انرژی کم
• اشتهای ضعیف

چند روز بعد، ممکن است در دهان کودک لکه های مشخصی ایجاد شود. این لکه ها به ویژه در غشاهای مخاطی در زیر گونه های کودک ممکن است شکل بگیرند. این لکه ها کوپلیک نامیده می شوند و به صورت نقاط سفید ریز – مانند دانه های نمک یا ماسه – روی برجستگی های مایل به قرمز ظاهر می شوند. چند روز پس از آن، بثورات سرخک در صورت کودک در خط موها ظاهر می شود. سپس به سمت پایین گردن، پشت، تنه و سپس به بازوها و دست ها و در آخر نیز به پاها گسترش می یابند.

در ابتدا بثورات پوستی کودک به صورت لکه های قرمز تخت بروز می کنند، اما در نهایت برجستگی هایی ایجاد می شود. با ظاهر شدن بثورات، تب معمولاً بالا می رود و گاهی اوقات به ۱۰۵ درجه فارنهایت می رسد. بثورات پوستی ممکن است خارش هم ایجاد کنند. کودک مبتلا به سرخک همچنین ممکن است دچار احساس خفگی، حالت تهوع و استفراغ یا  تورم غدد لنفاوی شود. سرفه های شدید ممکن است دردسر ساز شوند و احساس ناخوشایندی را در کودک ایجاد کنند. بثورات معمولاً حدود پنج روز بر روی پوست باقی می مانند و با کمرنگ شدن، رنگ آن ها قهوه ای تغییر پیدا می کند. در نهایت نیز این بثورات، به همان ترتیبی که بر روی پوست ایجاد شدند، از بین می روند. در این مرحله پوست خشک و پوسته پوسته می شود. بیشتر کودکان حدود یک تا سه هفته علائم این بیماری را دارند.

عوارض احتمالی سرخک در نوزاد چیست؟

معمولا کودکان سالم به خوبی از بیماری سرخک بهبود می یابند، اما در حدود ۳۰ درصد از افراد مبتلا به سرخک دچار یک یا چند عارضه جانبی می شوند. عوارض در كودكان كمتر از ۵ سال، زنان باردار، بزرگسالان ۲۰ سال به بالا و افرادی با سیستم ایمنی مختل شده، بیشتر است.  

طبق گزارش های مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، از هر ۱۰۰۰ کودک مبتلا به سرخک، یک یا دو کودک در اثر این بیماری، فوت می کنند. عوارض جدی بیماری سرخک در کودکان عبارتند از:

• عفونت گوش، که می تواند منجر به کاهش دائمی شنوایی شود.
• اسهال
• ذات الریه، که دلیل اصلی مرگ و میر ناشی از سرخک در کودکان خردسال است. از هر ۲۰ کودک مبتلا به سرخک، ۱ نفر به ذات الریه مبتلا می شود.
• انسفالیت، که نوعی تورم مغزی است و می تواند منجر به ناشنوایی یا ناتوانی ذهنی شود. از هر ۱۰۰۰ کودک مبتلا به سرخک، ۱ نفر به انسفالیت مبتلا می شود.
• در زنان باردار، سرخک می تواند باعث سقط جنین، زایمان زودرس یا تولد نوزادی با وزن کم شود.

اگر فرزندم در معرض سرخک قرار گرفته باشد، چه کار باید بکنم؟

اگر کودک شما به تازگی در معرض این ویروس قرار گرفته اما واکسن های مربوطه را کاملا دریافت کرده باشد (دو دوز واکسن MMR دریافت کرده باشد)، خیلی بعید است که مبتلا به سرخک شود. با این حال در صورت بروز علائم با پزشک متخصص اطفال تماس بگیرید. اگر کودک شما در معرض ویروس قرار گرفته است اما از دو دوز واکسن MMR تنها یک دوز دریافت کرده است، با پزشک صحبت کنید. اگر او اولین تزریق را در یک سالگی دریافت کرده باشد و یک یا دو ماه از تزریق نگذشته باشد، ممکن است پزشک برای محافظت بیشتر، تزریق دوم را نیز فورا برای او انجام دهد.

اگر کودک شما در معرض ویروس قرار گرفته اما هنوز واکسینه نشده است، با متخصص اطفال تماس بگیرید. اگر از قرار گرفتن در معرض  ویروس شش روز یا کمتر گذشته باشد، پزشک ممکن است تزریق ایمونو گلوبولین (IvIg) ایمنی را برای جلوگیری از حاد شدن بیماری و یا کاهش علائم ایجاد شده، توصیه کند.

اگر کودک شما بیش از ۶ ماه سن داشته باشد و کمتر از ۷۲ ساعت از قرار گرفتن در معرض ویروس گذشته باشد، پزشک متخصص اطفال ممکن است یک دوز واکسن MMR را به شما توصیه کند. علاوه بر این دوز، کودک شما همچنان باید در ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و ۴ تا ۶ سالگی دو دوز واکسن MMR را دریافت کند.

چگونه باید از کودک مبتلا به سرخک مراقبت کنم؟

اگر شک دارید کودک شما به سرخک مبتلا شده است، بلافاصله با متخصص کودکان تماس بگیرید. بدون تماس تلفنی، به مطب یا اورژانس مراجعه نکنید، زیرا این کار می تواند دیگران را نیز در معرض آلودگی قرار دهد. روش های درمانی زیادی برای سرخک در کودکان وجود ندارد اما شما می توانید اقداماتی را برای راحتی بیشتر کودک خود انجام دهید. این نکات ممکن است به کودک شما کمک کند تا احساس بهتری داشته باشد. به یاد داشته باشید که سرخک در کودکان بیماری مسری است؛ در نتیجه بهتر است کودک خود را از دیگران دور نگه دارید تا از شیوع بیماری جلوگیری کنید:

• اطمینان حاصل کنید که او مقدار زیادی مایعات دریافت کرده و به اندازه کافی استراحت  کرده است
• از یک دستگاه بخور خنک برای کمک به سرفه های او استفاده کنید.
• برای تب و درد، دوز مناسب ایبوپروفن (اگر بیش از شش ماه سن دارد) یا استامینوفن (اگر سه ماه بیشتر سن دارد) را به کودک خود بدهید. اگر کودک شما کمتر از ۳ ماه است، قبل از دادن هر دارویی به او، حتی یک مسکن بدون نسخه، با پزشک مشورت کنید. هرگز به کودک خود آسپرین ندهید. آسپیرین می تواند باعث بروز سندرم ری شود که یک بیماری نادر اما بالقوه کشنده می باشد

آیا راهی برای جلوگیری از ابتلا به سرخک در کودک من وجود دارد؟

بله، واکسن MMR (که از کودک شما در برابر سرخک، اوریون و سرخجه محافظت می کند) حدود ۹۳ درصد بعد از دوز اول و ۹۷ درصد پس از دوز دوم می تواند در پیشگیری از سرخک در نوزاد موثر واقع شود. اگر کودک شما واکسیناسیون برنامه ریزی شده ای را انجام نداده است، در خصوص یک برنامه به روز و مناسب با پزشک مشورت کنید. 

چه زمانی کودک من باید واکسن بزند؟

اولین دوز واکسن MMR به طور معمول بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی تجویز می شود. واکسیناسیون قبل از این زمان اتفاق نمی افتد، چرا که آنتی بادی های دریافت شده توسط جنین پیش از تولد، می تواند سبب واکنش شدید کودک در برابر واکسن شود. در ضمن، او به واسطه دریافت آنتی بادی در بدن شما، تا حدی در برابر بیماری سرخک در نوزاد ایمن است. دوز دوم واکسن معمولاً در زمانی که کودک شما بین ۴ تا ۶ سال دارد، تزریق می شود.

در مواردی خاص ممکن است کودک شما واکسن را قبل از دوازده ماهگی دریافت کند. اگر قصد دارید با کودک خود به خارج از کشور سفر کنید و او بین ۶ تا ۱۱ ماه سن دارد، پزشک قبل از ترک وطن یک دوز واکسن MMR را به او تزریق می کند. اگر او ۱۲ ماه یا بیشتر باشد، دو دوز از واکسن با فاصله ۲۸ روز به کودک تزریق می شود.  اگر در محل زندگی شما، سرخک شیوع پیدا کند و کودکان بین ۶ الی ۱۱ ماه سن داشته باشد، پزشک ممکن است یک دوز از واکسن را تجویز کند.

آیا واکسن سرخک در کودکان یک واکسن زنده است؟

واکسن MMR همان چیزی است که تحت عنوان واکسن زنده ضعیف شده می شناسیم : ویروس زنده ای که ضعیف شده است و باعث ایجاد بیماری در کودک شما نمی شود. در عوض این ویروس در سلول های بدن تکثیر می شود و باعث می شود بدن یک پاسخ ایمنی نسبت به این بیماری ایجاد کند که در صورت مواجهه با ویروس واقعی سرخک، از خود محافظت کند. واکسن بهترین راه برای پیشگیری از بیماری سرخک در کودکان است. برخی از کودکان پس از واکسن دچار بثورات و تب خفیف می شوند. این امر چندان رایج نیست ولی در صورت بروز، تنها چند روز به طول می انجامد.

دکتر فرناز محامدی

متخصص کودکان و نوزادان

تهران، خیابان آیت الله کاشانی، بین حسن آباد و ابراهیمی شمالی، پلاک ۴۳۰، ساختمان آرمیتا، طبقه سوم، واحد ۳۷

تلفن : ۴۴۰۶۱۵۲۷-۰۲۱