کمبود آهن در کودکان و نوزادان

کم خونی فقر آهن چیست؟

قبل از هر توضیحی راجع به مساله کمبود آهن در کودکان و نوزادان بهتر است بدانیم، آهن چیست و چه وظیفه ای در بدن به عهده دارد:
بدون آهن کافی، بدن کودک نمی تواند هموگلوبین بسازد و گلبول های قرمز کمتری ایجاد می کند. این بدان معنی است که بافت ها و اندام ها اکسیژن لازم برای ادمه حیات خود را دریافت نمی کنند. آهن یک ماده معدنی است که در گیاهان، حیوانات و همه موجودات زنده یافت می شود. این ماده یکی از عناصر مهم هموگلوبین است، بخشی از گلبول های قرمز خون که اکسیژن را از ریه ها به بدن منتقل می کند. آهن به هموگلوبین قدرت “حمل” (اتصال به) اکسیژن در خون را می دهد به این ترتیب اکسیژن به هر جا که لازم است می رسد. کودکان می توانند با خوردن غذاهایی مانند گوشت و سبزیجاتی که برگ های سبز تیره رنگ دارند، آهن لازم برای بدن خود را دریافت کنند. آهن به برخی غذاها مانند شیر خشک و غلات نیز اضافه می شود. در ادامه با علائم کمبود آهن در کودکان و نوزادان آشنا خواهید شد.

علائم کمبود آهن در کودکان و نوزادان

علائم کمبود آهن در کودکان و نوزادان در سنین مختلف متفاوت است. برای سنین پایین و شیرخوارگی این علائم می تواند بصورت بی قراری شدید، رنگ پریدگی و کاهش رشد و اشتها نمود می کند. در سنین بالاتر و سنین مدرسه علائم کم خونی فقر آهن بصورت پرخاشگری های عصبی و بدخوابی و بی اشتهایی ظهور میکند. بهتر است والدین در صورت مشاهده علائم کمبود آهن در کودکان و نوزادان با پزشک اطفال مشورت کنند. در این موارد برای تشخیص این بیماری برای کودک آزمایش کم خونی انجام می شود.

کودک به چه میزان آهن احتیاج دارد؟

کودکان و نوزادان در سنین مختلف مقادیر مختلفی از آهن لازم دارند:

نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، معمولا تا سن ۴ تا ۶ ماهگی آهن کافی را از شیر مادر دریافت می کنند. در همین زمان، غذاهای غنی مانند پوره گوشت و غلات به برنامه غذایی کودک اضافه می شوند. نوزادانی که به اندازه کافی شیر مادر نخورده اند، باید قطره مکمل تجویز شده توسط پزشک را مصرف کنند. کودکانی که شیر خشک های غنی شده با آهن مصرف کرده اند معمولا به کمبود آهن مبتلا نشده و به قطره مکمل اضافی احتیاج ندارند.

برای جلوگیری از کمبود آهن، نوزادان در سنین ۷ تا ۱۲ ماهگی به ۱۱ میلی گرم آهن در روز نیاز دارند. کودک در سنین ۱ تا ۳ سالگی در هر روز به ۷ میلی گرم آهن نیاز دارد.

کودکان و نوجوانان در سنین ۴ تا ۸ سال به ۱۰ میلی گرم آهن در روز نیاز دارند. این در حالی است که بچه های بزرگتر در سنین ۹ تا ۱۳ سال به ۸ میلی گرم در روز نیاز دارند.

پسران نوجوان باید روزانه ۱۱ میلی گرم آهن و دختران نوجوان می بایست ۱۵ میلی گرم  آهن دریافت کنند. (در دوران بلوغ رشد سریع تر می شود. دختران نوجوان به آهن اضافی نیاز دارند تا کمبود آهن بر اثر شروع قاعدگی را جایگزین کنند.)

ورزشکاران جوان که به طور مرتب به ورزش های سنگین می پردازند، بیشتر آهن از دست می دهند و ممکن است در رژیم های غذایی خود به آهن اضافی نیاز داشته باشند.

افرادی که رژیم های غذایی گیاهی دارند هم، ممکن است به آهن اضافی لازم داشته باشند.

منظور از بیماری کم خونی فقر آهن یا کمبود آهن در کودکان و نوزادان چیست؟

بیماری کم خونی فقر آهن در مواقعی اتفاق می افتد که بدن فرد به اندازه کافی آهن ندارد. این مساله ممکن است برای کودک به ویژه کودک نوپا و نوجوان (به ویژه دخترانی که در دوران قاعدگی خون زیادی از دست می دهند) مشکل ساز باشد. در حقیقت، بسیاری از دختران نوجوان که پریود عادی دارند هم اگر در رژیم های غذایی خود آهن کافی دریافت نکنند در معرض خطر بیماری کم خونی فقر آهن قرار خواهند گرفت.

کودکان نوپا پس از ۱۲ ماهگی، در معرض خطر کمبود آهن قرار دارند چرا که دیگر نمی توانند از شیر خشک های غنی شده با آهن استفاده کنند. همچنین ممکن است به اندازه کافی غذاهای حاوی آهن مصرف نکنند تا این کمبود آهن جبران شود.

کمبود آهن می تواند بر رشد هم تأثیر بگذارد و ممکن است منجر به بروز مشکلات یادگیری و رفتاری شود. اگر کمبود آهن اصلاح نشود، می تواند به کم خونی فقر آهن در کودکان (کاهش تعداد گلبول های قرمز بدن) نیز منجر شود.

چگونه می توانیم به کمبود آهن کودک کمک کنیم؟

کودکان و نوجوانان باید بدانند که آهن بخش مهمی از یک رژیم غذایی سالم است. برای درمان کمبود آهن در کودکان، مصرف غذاهای غنی از آهن توصیه می شود:

• گوشت گاو، گوشت گوسفند، مرغ و غذاهای دریایی
• پنیر توفو
• لوبیا و نخود فرنگی
• میوه های خشک شده
• سبزیجات دارای برگ های سبز تیره
• غلات صبحانه ، نان و ماکارونی غنی شده با آهن

آهن موجود در منابع حیوانی راحت تر از آهن موجود در منابع گیاهی جذب بدن کودکان می شود.

بهتر است برای درمان کمبود آهن در کودکان بیشتر از منابع حیوانی استفاده کنید.

مقدار شیر مصرفی کودک را به ۴۷۳ تا ۷۱۰ میلی لیتر در روز محدود کنید.

برای کودکان غذاهای سرشار از آهن را در کنار غذاهای حاوی ویتامین C (مانند گوجه فرنگی، کلم بروکلی ، پرتقال و توت فرنگی) سرو کنید.

مصرف ویتامین C حین درمان جذب آهن را در بدن بهبود می بخشد.

از سرو قهوه یا چای در وعده های غذایی کودکان خودداری کنید. این دو نوشیدنی حاوی تئین هستند که باعث کاهش جذب آهن می شود.

درمان کم خونی فقر آهن به میزان کاهش هموگلوبین بستگی دارد. در بعضی موارد که کم خونی در دراز مدت مدت ایجاد شده است، و برای درمان زمان طولانی تری لازم است. مصرف فراورده های حاوی آهن مانند قطره های حاوی آهن یا شربت های آهن، و مقدار مصرف آنها، به صلاحدید پزشک برای هر کودکی متفاوت است.

برای درمان کم خونی های حاد (مانند خون ریزی های ناگهانی و با مقدار زیاد) حتما به اورژانس مراجعه کنید.

دکتر فرناز محامدی

متخصص کودکان و نوزادان

تهران، خیابان آیت الله کاشانی، بین حسن آباد و ابراهیمی شمالی، پلاک ۴۳۰، ساختمان آرمیتا، طبقه سوم، واحد ۳۷

تلفن : ۴۴۰۶۱۵۲۷-۰۲۱