بیماری سلیاک در کودکان: علائم، تشخیص و درمان مؤثر

بیماری سلیاک در کودکان نوعی اختلال خودایمنی است که بر دستگاه گوارش تاثیر می‌گذارد. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که کودک به گلوتن، پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار، عدم تحمل داشته باشد. سلیاک می‌تواند بر رشد و سلامت کودکان تأثیر جدی بگذارد، چرا که باعث التهاب و آسیب به پرزهای روده کوچک می‌شود. شناخت سریع و درمان به‌موقع این بیماری بسیار حیاتی است تا از سوءتغذیه و مشکلات رشد در کودکان جلوگیری شود. در این مقاله، به بررسی علل و نشانه‌های این بیماری در کودکان، و روش‌های تشخیص و راهکارهای درمانی موثر آن خواهیم پرداخت.

بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک نوعی اختلال خودایمنی است که دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های روده باریک حمله می‌کند. این حالت به‌ویژه زمانی اتفاق می افتد که غذاهای مصرفی حاوی گلوتن باشند. این واکنش به پرزهای روده آسیب رسانده و جذب مواد مغذی را مختل می کند.

چگونه سلیاک بر سیستم گوارش تاثیر می‌گذارد

بیماری سلیاک به روده کوچک آسیب می رساند. این بیماری باعث می‌شود پرزهای روده (ویلی ها) که وظیفه جذب مواد مغذی را بر عهده دارند، آسیب ببینند و ملتهب شوند. این التهاب جذب مواد غذایی را کاهش داده و مشکلاتی مثل سوءتغذیه و کاهش وزن را در کودکان را به وجود می‌آورد.

عوامل خطر و علت سلیاک در کودکان

عوامل ژنتیکی و محیطی مختلفی می‌توانند در بروز بیماری سلیاک در کودکان نقش داشته باشند. ژنتیک اهمیت زیادی دارد و کودکانی که اعضای خانواده‌شان سابقه این بیماری را دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. علاوه بر این، عوامل محیطی نیز ممکن است باعث تحریک و بروز بیماری سلیاک در کودکان شوند.در زیر به برخی از عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به بیماری سلیاک را افزایش دهند، اشاره شده است:

• مصرف غلات حاوی گلوتن در کودکان خردسال
• عفونت‌های دستگاه گوارش در دوران کودکی
• رعایت نکردن رژیم غذایی سالم

شناخت دقیق این علائم و عوامل می‌تواند نقش مهمی در تشخیص زودهنگام و مدیریت بهتر بیماری سلیاک در کودکان ایفا کند.

علائم سلیاک در کودکان

بیماری سلیاک در کودکان ممکن است به اشکال مختلفی ظاهر شود و دارای علائم متنوعی است که شناخت آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علائم سلیاک در کودکان ممکن است گوارشی و غیر گوارشی باشند که هر کدام تاثیر بسزایی بر زندگی کودک می‌گذارند.

علائم گوارشی

علائم گوارشی بیماری سلیاک در کودکان شامل اسهال، نفخ و درد شکم می‌باشد. این علائم ناشی از آسیب به پرزهای روده باریک است که توانایی جذب مواد مغذی را مختل می‌کند. کودکان مبتلا ممکن است مدفوعی چرب یا خیلی بدبو داشته باشند. نفخ مکرر، استفراغ، یبوست و درد شکم هم از دیگر علائمی است که والدین باید به آن توجه داشته باشند.

گاهی اوقات ممکن است علائم سلیاک در کودکان به مشکلات گوارشی محدود نشوند و شامل کم‌خونی و درد استخوان نیز باشند.

علائم غیر گوارشی

خستگی مفرط، کم وزنی و تاخیر در رشد از اصلی‌ترین نشانه‌های غیر گوارشی این بیماری هستند. این بیماری می‌تواند موجب کاهش سطح انرژی در کودکان شود و به دنبال آن خستگی عمومی را تشدید کند. همچنین، کودکان ممکن است به دلیل سوء تغذیه دچار تاخیر در رشد و تحلیل عضلات شوند.برخی کودکان ممکن است با مشکلاتی مثل پوست خشک و آسیب‌پذیر و همچنین تحریک‌پذیری بالا مواجه شوند.

شناخت این علائم می‌تواند به تشخیص سریع‌تر و درمان موثرتر بیماری سلیاک در کودکان کمک کند. بنابراین، آگاهی والدین و مراجعه به پزشک متخصص اطفال هنگام مشاهده این نشانه‌ها بسیار حیاتی است.

تشخیص سلیاک در کودکان

تشخیص بیماری سلیاک در کودکان بسیار حیاتی است، زیرا این بیماری می‌تواند به سلامت و رشد آن‌ها آسیب برساند. در ادامه، به بررسی روش‌های مختلفی که پزشکان برای تشخیص این بیماری استفاده می‌کنند، پرداخته شده است.

آزمایش خون

آزمایش خون یکی از ابزارهای اولیه و کارآمد برای شناسایی بیماری سلیاک در کودکان به شمار می‌آید. با انجام آزمایش خون آنتی‌بادی‌های خاصی که نشان‌دهنده واکنش سیستم ایمنی بدن نسبت به گلوتن می‌باشد، شناسایی می شوند. برخی از این آنتی‌بادی‌ها شامل موارد زیر هستند:

• آنتی‌بادی ترانس‌گلوتامیناز بافتی (tTG-IgA): حساس‌ترین و اختصاصی‌ترین آزمایش خون برای تشخیص این بیماری به شمار می‌آید.
• آنتی‌بادی دیامینگلوتامیناز (DGP-IgA): این آزمایش در مواردی که سن کودک زیر ۲ سال است بسیار مفید واقع می شود.

این آزمایش‌ها کمک می‌کنند تا تشخیص اولیه بیماری انجام شود. در صورت مثبت بودن آنها، نیاز به بررسی‌های دقیق‌تر وجود دارد.

بیوپسی روده‌

بیوپسی روده‌ مرحله‌ای اساسی در تأیید تشخیص بیماری سلیاک است و از اهمیت بالایی برخوردار است. در این روش، پزشک با برداشتن نمونه‌ای کوچک از بافت روده کوچک، به بررسی آسیب‌های موجود در پرزهای روده می‌پردازد. بیوپسی روده معمولا طی مراحل زیر انجام می شود:

1. آماده‌سازی اولیه: در ابتدا کودک باید گلوتن مصرف کرده باشد تا بتوان به‌وضوح علائم و واکنش‌های او را مشاهده کرد.
2. انجام بیوپسی: از طریق یک لوله بلند و باریک که از دهان وارد معده و سپس روده کوچک می‌شود، نمونه‌برداری ان می‌گیرد.
3. بررسی آسیب‌ها: در آزمایشگاه، پرزهای روده مورد تجزیه و تحلیل دقیق قرار می‌گیرند.

این روش به دلیل دقیق بودن، پایه‌ و اساس تعیین‌کننده‌ی تشخیص نهایی محسوب می‌شود. بیوپسی روده‌ای می‌تواند وضعیت و شدت آسیب به روده کوچک را نشان دهد و به تایید یا نفی حضور بیماری سلیاک در کودکان کمک کند.

درمان بیماری سلیاک در کودکان

درمان بیماری سلیاک در کودکان تنها با پرهیز کامل از مصرف گلوتن ممکن است. کودکانی که به این بیماری مبتلا هستند برای حفظ سلامت و جلوگیری از بروز علائم، باید از تمامی غذاهایی که حاوی گلوتن هستند، اجتناب کنند. در ادامه مهم‌ترین نکات در این زمینه را بررسی می‌کنیم.

رژیم غذایی بدون گلوتن

رژیم غذایی بدون گلوتن حیاتی‌ترین و اساسی‌ترین گام در درمان بیماری سلیاک در کودکان است. گلوتن پروتئینی در گندم، جو و چاودار است که در افراد مبتلا به سلیاک، عکس‌العمل‌های ایمنی منفی در روده باریک ایجاد می‌کند. اهمیت این رژیم غذایی به‌قدری است که کوچک‌ترین خطایی در رعایت آن می‌تواند منجر به بازگشت علائم و آسیب مجدد به روده‌ها شود.

• جلوگیری از مصرف مواد حاوی گلوتن:این غذاها شامل نان، ماکارونی، پاستا انواع کیک و برخی از غذاهای فرآوری‌شده که حاوی گلوتن هستند، می‌باشند.
• بررسی برچسب خوراکی ها: به دقت برچسب‌های مواد غذایی را بررسی کنید تا مطمئن شوید که فاقد گلوتن هستند.
• جایگزین‌های بدون گلوتن: آردهای بدون گلوتن مثل آرد برنج، آرد ذرت و کینوا می‌توانند جایگزین های مناسبی باشند.

این رژیم علاوه بر کاهش علائم، به بهبود سلامت کلی و افزایش سطح انرژی کودک کمک می‌کند.

مشاوره با متخصص تغذیه

مشاوره با متخصص تغذیه بخش مهمی از درمان بیماری سلیاک در کودکان را تشکیل می‌دهد. مشاوران تغذیه با راهنمایی های خود در موارد زیر به کمک خانواده های می آیند:

• تنظیم رژیم غذایی متعادل: متخصص تغذیه می‌تواند به طراحی یک رژیم غذایی که تمام نیازهای غذایی کودکان را تامین کند، کمک کند.
• آموزش و همراهی با خانواده‌ها: ارائه اطلاعات درباره منابع پنهان گلوتن و روش‌های پیشگیری از مصرف تصادفی آنها.
• ارزیابی رشد و سلامت کودک: نظارت منظم بر رشد کودک و تنظیم رژیم غذایی به منظور بهبود وضعیت سلامتی.

یک کارشناس تغذیه مانند راهنمایی قابل اعتماد در میان چالش‌های رژیم بدون گلوتن عمل می‌کند و به خانواده‌ها اطمینان می‌بخشد که کودکشان زندگی سالم و لذت‌بخشی خواهد داشت.

نکات مهم برای والدین

بیماری سلیاک در کودکان نه تنها بر سلامتی فیزیکی آنان تأثیر می‌گذارد، بلکه در زمینه‌های اجتماعی و عاطفی نیز چالش‌هایی به همراه دارد. دانستن چگونگی حمایت از کودک در شرایط مختلف می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی آنان کمک کند.

حمایت از کودک در محیط‌های اجتماعی

کودکان مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است در محیط‌های اجتماعی با چالش‌هایی مانند محدودیت‌های غذایی مواجه شوند. والدین می‌توانند از راه‌های زیر به کودکان خود کمک کنند:

• آموزش مهارت‌های اجتماعی: با تمرین مکالمات شبیه‌سازی شده، کودکان می‌توانند مهارت‌هایی به دست آورند تا هنگام دعوت شدن به مهمانی یا موارد مشابه، از آنها استفاده کنند.
• تهیه غذاهای جایگزین: در فعالیت‌های اجتماعی، غذاهای بدون گلوتن مناسب به همراه داشته باشید تا کودکان احساس کمبود یا عدم توانایی نکنند.
• آگاهی‌بخشی به اطرافیان: توضیح دادن به معلمان، دوستان و خانواده درباره بیماری و رژیم غذایی کودک، می‌تواند از بروز مشکلات جلوگیری کند.

آموزش به خانواده و دوستان

یکی از اصول بنیادی در مدیریت زندگی کودک مبتلا به سلیاک، آموزش خانواده و دوستان است. این آموزش ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• آگاه کردن خانواده و دوستان از رژیم های غذایی بدون گلوتن: توضیح دهید کدام غذاها قابل مصرف نیستند و گزینه‌های سالم کدامند.
• آموزش علائم واکنش‌های نامطلوب: خانواده و دوستان باید بدانند که چگونه علائم حساسیت به گلوتن را شناسایی کنند و در مواقع اضطراری چه اقداماتی انجام دهند.

این اطلاعات نه تنها به کاهش اضطراب و استرس در کودکان مبتلا کمک می کند، بلکه والدین و خانواده‌ها را نیز قادر می‌سازد تا با اطمینان بیشتری به مدیریت بیماری سلیاک در کودکان بپردازند.

نتیجه‌گیری

بیماری سلیاک در کودکان چالشی است که با شناخت علائم و تشخیص به موقع، می‌توان از عوارض جدی آن جلوگیری کرد. اهمیت پایبندی به رژیم غذایی بدون گلوتن، کلید موفقیت در مدیریت این بیماری خودایمنی شناخته شده است. والدین با دریافت مشاوره تغذیه‌ای و آگاهی از منابع موجود می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی فرزندان خود کمک کنند.

نوشته شده توسط: دکتر فرناز محامدی متخصص اطفال