رفلاکس نوزاد: علل، علائم و درمان های خانگی و دارویی

رفلاکس نوزاد (ریفلاکس نوزاد) یکی از مشکلات رایج کودکان تازه متولد شده است که نگرانی‌ های بسیاری را برای والدین به همراه دارد. این وضعیت که ناشی از برگشت محتویات معده به مری می باشد، به دلیل عدم تکامل سیستم گوارشی ایجاد می‌شود و معمولا تا ۱۲ ماهگی(نهایتا ۱۴ ماهگی) بهبود می‌یابد. برخی از علائم شدید تر رفلاکس نوزاد، مانند استفراغ مداوم، سوزش معده یا مشکل در غذا خوردن، باید توسط متخصص کودکان و نوزادان بررسی و درمان شوند. در این مقاله به بررسی علل رفلاکس نوزاد، علائم رایج، روش‌های درمانی دارویی و خانگی و همچنین نکاتی برای مدیریت بهتر این وضعیت خواهیم پرداخت.

علل رفلاکس نوزاد

رفلاکس در نوزادان به دلایلی مانند تکامل نیافتن سیستم گوارشی، ضعف اسفنکتر مری، تغذیه سریع یا حساسیت به پروتئین گاوی ایجاد می‌شود. همچنین، عواملی مانند خواباندن نوزاد بلافاصله پس از تغذیه یا فشار به شکم نیز می‌ توانند احتمال رفلاکس نوزاد را افزایش دهند.

در ادامه، این عوامل به طور کامل‌ تر توضیح داده ایم.

عوامل فیزیولوژیکی

• سیستم گوارشی تکامل‌ نیافته: یکی از علل شایع رفلاکس در نوزادان، عدم تکامل سیستم گوارشی آن‌ هاست. در ماه‌ های ابتدایی زندگی، سیستم گوارشی نوزاد هنوز به صورت کامل رشد نکرده و توانایی کافی برای حفظ محتویات معده را ندارد.
• ضعف اسفنکتر مری: اسفنکتر پایینی مری (LES)، حلقه‌ ای عضلانی است که بین مری و معده قرار دارد و مسئول جلوگیری از بازگشت غذا از معده به مری می باشد. در نوزادان این عضله ممکن است هنوز ضعیف باشد و به درستی عمل نکند، که منجر به برگشت محتویات معده به مری می‌ شود. البته نوع دیگری از رفلاکس نیز وجود دارد که در آن محتویات معده به پشت حنجره، پشت گلو و مجاری بینی راه می یابد. برای مطالعه بیشتر در مورد این نوع خاص از رفلاکس به مقاله رفلاکس پنهان در نوزادان مراجعه کنید.

Gastro-esophageal reflux (GER) refers to the involuntary passage of gastric contents into the esophagus.

رفلاکس معده به مری (GER) به عبور غیرارادی محتوای معده به مری گفته می شود.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5578061/#sec1-ijms-18-01671title

عوامل تغذیه‌ ای

• تغذیه سریع و بیش از حد: سرعت یا حجم زیاد در تغذیه نوزاد می‌تواند فشار معده را افزایش داده و محتویات معده را به سمت مری برگرداند.
• استفاده از شیشه شیر: استفاده از شیشه شیر در زاویه نامناسب یا با سری غیر استاندارد می‌ تواند احتمال بروز رفلاکس نوزاد را افزایش دهد.
• حساسیت به پروتئین شیر گاو: برخی نوزادان ممکن است به پروتئین موجود در شیر گاو حساسیت داشته باشند که باعث التهاب و رفلاکس نوزاد می شود.

تاثیرعوامل محیطی

• خواباندن نوزاد بلافاصله پس از تغذیه: خواباندن نوزاد به حالت درازکش بعد از تغذیه، احتمال بروز رفلاکس نوزاد را بیشتر می کند. این وضعیت باعث می‌شود محتویات معده به مری برگردند.
• فشار بر شکم: پوشاندن لباس‌ های تنگ و وارد کردن فشار به ناحیه شکم نوزاد، می‌تواند فشار داخل معده را افزایش دهد و منجر به رفلاکس شود.

با توجه به اینکه بسیاری از این عوامل قابل کنترل هستند، در بسیاری از موارد می توان با تغییرات اندکی، کیفیت زندگی نوزاد را بهبود بخشید.

علائم رفلاکس نوزاد

رفلاکس نوزادان که به دلیل تکامل نیافتن عضلات اسفنکتر مری یا عوامل تغذیه‌ ای ایجاد می‌شود، می‌ تواند علائمی از بالا آوردن شیر و بی‌ قراری تا مشکلات تنفسی و وجود خون در استفراغ را شامل شود. علائم خفیف معمولا با رشد نوزاد برطرف می‌ شوند، اما علائم شدید نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند.

در ادامه، علائم شایع و خطرناک این وضعیت را بررسی می‌کنیم.

علائم شایع رفلاکس نوزاد

علائم شایع رفلاکس در نوزادان معمولا خفیف است و در بیشتر موارد به مرور زمان درمان می‌شود. برخی از شایع‌ ترین علائم رفلاکس نوزاد در ادامه آورده شده است:

• بالا آوردن شیر: یکی از اولین نشانه‌ های رفلاکس نوزاد، بازگشت شیر یا غذایی است که نوزاد خورده است. این وضعیت با عناوینی نظیر استفراغ، تف کردن یا پنیرک شناخته می‌شود و معمولا بعد از تغذیه اتفاق می افتد.
• بی‌ قراری و گریه زیاد: نوزادانی که رفلاکس دارند، ممکن است به‌ خاطر احساس سوزش در مری یا درد شکم، گریه های طولانی مدت و غیر عادی داشته باشند.
• بوی اسیدی دهان: بوی ترشیدگی یا اسیدی ناشی از ترشحات معده ممکن است از دهان نوزاد احساس شود که والدین به‌ راحتی متوجه آن می شوند.
• عدم رشد کافی: در موارد مزمن، نوزادانی که به طور مکرر استفراغ دارند یا از رفلاکس دائمی رنج می‌ برند، ممکن است رشد کافی نداشته باشند. متوقف شدن نمودار رشد و عدم وزن گیری در نوزادان معمولا به دلیل کاهش جذب مواد مغذی اتفاق می‌افتد.

علائم خطرناک رفلاکس نوزاد

اگر چه بسیاری از موارد رفلاکس در نوزادان بی‌ ضرر هستند و با تکامل سیستم گوارشی نوزاد بهتر می‌شوند، اما در صورت مشاهده بعضی علائم باید سریعا به پزشک مراجعه کرد. این علائم شامل موارد زیر است:

• وجود خون در استفراغ: مشاهده خون یا رنگ تیره در استفراغ می‌ تواند نشانه آسیب جدی به معده یا مری باشد.
• مشکل در بلع یا امتناع از شیر خوردن: برخی از نوزادان ممکن است به دلیل درد یا ناراحتی شدید از خوردن شیر خودداری کنند. این وضعیت نگران‌ کننده می تواند و به کاهش وزن نوزاد منجر شود.
• مشکلات تنفسی: در موارد نادر، محتویات معده ممکن است وارد ریه‌ ها شوند و باعث اختلالات تنفسی جدی شوند.

تشخیص زود هنگام این نشانه‌ ها و مراجعه به پزشک متخصص اطفال به کنترل بهتر رفلاکس و پیشگیری از عوارض جدی کمک می کند.

جهت مطالعه بیشتر در مورد عوارض رفلاکس های درمان نشده نوزادان به مقاله «عوارض درمان نکردن رفلاکس نوزاد: آنچه باید بدانید!» مراجعه کنید.

رفلاکس نوزاد تا چند ماهگی ادامه دارد

رفلاکس نوزاد معمولا تا ۶ ماهگی بهبود می‌ یابد و به ندرت تا ۱۲ ماهگی ادامه دارد. این مشکل با رشد سیستم گوارشی، تکامل دریچه بین معده و مری، و توانایی نشستن نوزاد به طور طبیعی کاهش پیدا می‌کند.

درمان رفلاکس نوزاد

رفلاکس نوزاد معمولاً نتیجه‌ی طبیعی رشد نارس سیستم گوارشی آن‌ها است، اما والدین می‌توانند با برخی اقدامات ساده از شدت علائم بکاهند یا در صورت نیاز از روش‌های درمانی مؤثر استفاده کنند. در این بخش، به روش‌های مختلف درمان رفلاکس نوزاد می‌پردازیم.

درمان های خانگی رفلاکس نوزاد

بسیاری از مشکلات رفلاکس نوزادان با تغییرات ساده در سبک زندگی قابل کنترل هستند. این روش‌ ها می‌ توانند فشار معده را کاهش داده و از بازگشت غذا به مری جلوگیری کنند:

• تغذیه در حالت عمودی: هنگام شیر دادن، نوزاد را در حالت نیمه‌ نشسته یا کمی عمودی قرار دهید. این حالت باعث می‌ شود غذا به آرامی و با کمترین فشار وارد معده شود.
• خواباندن با زاویه مناسب: بعد از شیر دادن، نوزاد را حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه به حالت عمودی نگه دارید و سپس بخوابانید. خواباندن سریع بعد از تغذیه ممکن است علائم رفلاکس نوزاد را بدتر کند.
• تغذیه با وعده‌ های کوچک‌ تر: برای جلوگیری از فشار بر معده، به جای یک وعده بزرگ، در طول روز وعده‌ های کوچک‌ تر و بیشتری به نوزاد بدهید.
• آروغ گرفتن منظم: بعد از هر وعده غذایی، به نوزاد کمک کنید تا آروغ بزند. این کار هوا را از معده خارج کرده و از برگشت شیر جلوگیری می‌کند.

درمان های دارویی رفلاکس نوزاد

در موارد شدیدتر رفلاکس نوزادان، پزشک ممکن است برای درمان، دارو تجویز کند. این دارو ها بر اساس مکانیسم اثر و هدف درمانی به دسته‌ های زیر تقسیم می‌شوند:

1. مهار کننده‌ های پمپ پروتون (Proton Pump Inhibitors – PPIs)
این دارو ها تولید اسید معده را کاهش داده و برای درمان رفلاکس معده به مری (GERD) و زخم معده استفاده می‌شوند.

• مثال: اس‌ امپرازول (Esomeprazole) و اومپرازول (Omeprazole)

2. دارو های تقویت‌ کننده حرکات گوارشی (Prokinetics)
این دارو ها باعث افزایش حرکات معده و روده می‌شود و به عبور بهتر غذا و کاهش علائم رفلاکس نوزاد کمک می‌کنند.

• مثال: دومپریدون (Domperidone، موتیلیوم)

3. دارو های ضد نفخ (Antiflatulents)
این داروها برای کاهش گاز معده و روده به کار می‌روند و می‌ توانند نفخ یا فشار معده را کاهش دهند.

• مثال: دایمتیکون (Dimethicone)

4. آنتی‌ اسیدها و ایجاد کننده های سد حفاظتی
این دسته باعث کاهش بازگشت اسید به مری شده و علائم رفلاکس نوزاد را به‌ سرعت تسکین می‌ دهند.

• مثال: گاویسکون (Gaviscon)

5. محصولات تغذیه‌ ای ویژه (شیر خشک AR)
این محصولات برای نوزادان رفلاکسی طراحی شده‌ اند و به دلیل غلظت بالاتر و استفاده از مواد خاص (مانند نشاسته)، به کاهش علائم رفلاکس نوزاد کمک می‌کنند.

• مثال: شیر خشک AR (Anti-Reflux – ضد رفلاکس)

قبل از مصرف هر نوع دارو یا محصول مرتبط با رفلاکس، حتما با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.

جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد درمان های دارویی رفلاکس نوزادان مقاله «داروی رفلاکس نوزاد: بهترین شربت‌ ها، قطره‌ ها و قرص‌ های موثر» را مطالعه کنید.

درمان قطعی رفلاکس نوزاد

اگر رفلاکس نوزاد به درمان‌ های خانگی یا دارویی پاسخ ندهد، پزشک پس از بررسی دقیق و تشخیص علت، ممکن است اقدامات زیر را برای درمان قطعی رفلاکس نوزاد انجام دهد:

• تشخیص دقیق با انجام آزمایشات: در موارد خاص، اقداماتی مانند تصویربرداری یا اندازه‌ گیری سطح اسید معده برای شناسایی علت اصلی رفلاکس انجام می‌ شود.
• جراحی در موارد شدید: اگر رفلاکس باعث آسیب جدی به مری یا مانع تغذیه نوزاد گردد، جراحی به‌ عنوان راه‌ حلی نادر اما مؤثر انجام می‌شود.

لازم به ذکر است که در بیشتر موارد، رفلاکس نوزاد با رشد و تکامل سیستم گوارشی بهبود پیدا می‌کند، اما اقدام به‌ موقع می‌ تواند از بروز عوارض جلوگیری کند.

نتیجه‌ گیری

رفلاکس نوزاد یک مشکل شایع و در عین حال گذرا است. آگاهی از علل زمینه‌ ای، توجه به علائم و اجرای روش‌ های خانگی یا درمانی مناسب می‌ تواند به کاهش مشکلات و بهبود وضعیت نوزاد کمک کند.

مشورت با پزشک متخصص کودکان برای تشخیص دقیق رفلاکس و پیشگیری از عوارض آن ضروری است. اگرچه بیشتر مواقع رفلاکس نوزاد با رشد طبیعی کودک برطرف می‌شود، اما والدین هم باید مراقب علائم هشدار دهنده باشند و در صورت نیاز به پزشک مراجعه کنند.

نوشته شده توسط: دکتر فرناز محامدی متخصص کودکان و نوزادان (اطفال)