بیماری سیاه سرفه در کودکان – علائم، تشخیص و درمان

بیماری سیاه سرفه در کودکان در واقع عفونت دستگاه تنفسی است که به وسیله باکتری Bordetella pertussis (یا B. pertussis) ایجاد می شود. این بیماری عمدتاً در نوزادان زیر ۶ ماه، که سیستم ایمنی آنها کامل نشده است  و کودکان ۱۱ تا ۱۸ ساله که ایمنی آنها کم است، دیده می شود. سیاه سرفه در کودکان و نوزادان باعث ایجاد سرفه های شدید و حمله ای می شود و گاهی خس خس کودکان به هنگام تنفس می گردد.

علائم و نشانه های بیماری سیاه سرفه در کودکان

اولین علائم بیماری سیاه سرفه در کودکان بسیار شبیه به علائم سرماخوردگی است:

• آبریزش بینی
• عطسه کردن
• سرفه خفیف
• تب  با درجه پایین

بعد از حدود ۱ تا ۲ هفته، سرفه های خشک و تحریک کننده به سرفه های شدید و حمله ای تبدیل می شوند. در طول حمله سرفه ها، که ممکن است بیش از یک دقیقه طول بکشد، کودک ممکن است قرمز یا بنفش شود. در پایان یک حمله، ممکن است تنفس کودک با صدا همراه باشد یا استفراغ کند. بین دو حمله، معمولا کودک احساس خوبی دارد.

در حالی که بسیاری از نوزادان و کودکان خردسال مبتلا به سیاه سرفه دچار سرفه های حمله ای و صدا دار می شوند، اما تمام مبتلایان این علائم را دارند. در بعضی اوقات نوزادان مانند بچه های بزرگتر سرفه نمی کنند یا با صدای بلند سرفه نمی کنند. سیاه سرفه بیشتر خود را در نوزادان به شکل تنگی نفس و یا صورتی بر افروخته نشان دهد. ممکن است تنفس نوزادان در طی حمله های بسیار شدید برای چند ثانیه کاملا متوقف شود (به این اتفاق آپنه تنفسی می گویند). بزرگسالان و نوجوانان ممکن است علائم خفیف یا متفاوتی، مانند سرفه طولانی مدت (به جای حمله های سرفه ای ) یا سرفه بدون صدا، داشته باشند.

آیا سیاه سرفه در کودکان مسری است؟

بیماری سیاه سرفه در کودکان بسیار مسری است. این باکتری ها از طریق قطره های کوچک مایعات از بینی یا دهان فرد آلوده خارج می شوند و از فردی به فرد دیگر منتقل می گردند. هنگام عطسه، سرفه یا خندیدن این مواد می توانند در هوا پخش شوند و دیگران می توانند با استنشاق قطرات یا نشستن قطره ها بر روی دست و سپس لمس دهان یا بینی با دستان آلوده، به این بیماری مبتلا شوند. افراد آلوده در مراحل ابتدایی بیماری، که  مدت آن تا حدود ۲ هفته پس از شروع سرفه ها می باشد، قدرت بیشتری در انتشار بیماری دارند. آنتی بیوتیک ها پس از شروع درمان، می توانند دوره سرایت را به ۵ روز کاهش می دهند.

پیشگیری از سیاه سرفه در کودکان

واکسن سه گانه DTaP

با واکسن سیاه سرفه، که بخشی از واکسن سه گانه DTaP(دیفتری، کزاز ، سیاه سرفه) است، می توان از بروز و سرایت سیاه سرفه در کودکان جلوگیری کرد. واکسیناسیون DTaPبه طور معمول در پنج دوز و قبل از تولد شش سالگی کودک انجام می شود. برای محافظت بیشتر و در صورت از بین رفتن ایمنی بدن، متخصصان توصیه می کنند که کودکان ۱۱ تا ۱۸ ساله واکسن ترکیبی جدید (به نام Tdap) را دریافت کنند. بازه ایده آل برای این واکسیناسیون سن ۱۱ تا ۱۲ سالگی است.

واکسن سه گانه Tdap

واکسن Tdapمشابه DTaP است، اما غلظت دیفتری و توکسوئید کزاز در آن کمتر است. این واکسن همچنین باید به بزرگسالانی که آن را در دوران نوجوانی دریافت نکرده اند، تزریق شود. واکسن Tdap همچنین در تمام زنان باردار در نیمه دوم هر بارداری و بدون در نظر گرفتن اینکه آیا آنها قبلاً واکسن را دریافت کرده اند یا خیر، توصیه می شود. این واکسن یکی از آخرین تزریق های دوران بارداری است.

دریافت واکسن به ویژه برای افرادی که در تماس نزدیک با نوزادان هستند بسیار مهم است، زیرا سیاه سرفه می تواند عوارض شدید و جدی را متوجه نوزادان کند. مصونیت بزرگسالان در برابر سیاه سرفه با گذشت زمان کاهش می یابد، بنابراین واکسینه شدن و محافظت از خود در دوران بزرگسالی می تواند به حفاظت کودکان و جنین ها کمک کند. مانند تمام برنامه های واکسیناسیون دیگر، موارد استثنایی و شرایط خاص نیز ممکن است رخ دهند. پزشک معالج کودک شما میتواند جدیدترین اطلاعات را در این زمینه در اختیارتان قرار دهد.

در صورتیکه یکی از اعضای خانواده شما به بیماری سیاه سرفه در کودکان مبتلا شده است یا در تماس نزدیک با فرد بیمار قرار دارید،  باید از آنتی بیوتیک برای جلوگیری از شیوع بیماری استفاده کنید. حتی اگر قبلاً علیه این بیماری واکسینه شده اید نیز مصرف آنتی بیوتیک برای شما ضروری است. بچه های جوانی که هر پنج دوز واکسن را دریافت نکرده اند، در صورت ابتلای یکی از اعضای خانواده به این بیماری، ممکن است به یک دوز تقویت کننده احتیاج داشته باشند.

دوره نهفتگی سیاه سرفه

دوره کمون (زمان بین عفونت و شروع علائم) برای سیاه سرفه معمولاً ۷ تا ۱۰ روز است. این دوران می تواند تا ۲۱ روز به طول بیانجامد.

دوره بیماری سیاه سرفه

سیاه سرفه معمولاً علائم طولانی مدتی ایجاد می کند. این بیماری به مدت ۱ تا ۲ هفته از علائم معمول سرماخوردگی را بروز می دهد و پس از آن فرد تا ۳ ماه به سرفه شدید مبتلا می شود. آخرین مرحله این بیماری شامل چند هفته بهبودی همراه با رفع تدریجی علائم است. در برخی از کودکان، دوره نقاهت می تواند ماه ها طول بکشد.

درمان بیماری سیاه سرفه در کودکان

در صورت مشکوک بودن فرزندتان به این بیماری، با پزشک خود تماس بگیرید. برای تشخیص سیاه سرفه کودکان، پزشک توضیحات عمومی را از شما دریافت می کند و یک معاینه فیزیکی کامل انجام می دهد. پزشک ممکن است از مخاط بینی و گلو نمونه هایی بگیرد تا در آزمایشگاه بررسی شوند. آزمایش خون و اشعه ایکس قفسه سینه نیز ممکن است برای تشخیص این بیماری انجام شود.

بیماری سیاه سرفه در کودکان با آنتی بیوتیک درمان می شود. بسیاری از متخصصان بر این باورند که آنتی بیوتیک ها قبل از شروع حملات سرفه ای، در بهبود طولانی مدت عفونت موثر هستند. با این حال حتی اگر درمان آنتی بیوتیکی دیرتر شروع شود، باز هم اثر گذار است زیرا می توانند از سرایت عفونت سیاه سرفه به دیگران جلوگیری کند.

در خصوص نیاز به آنتی بیوتیک ها و یا واکسن های تقویت کننده برای سایر اعضای خانواده، از پزشک خود مشورت بخواهید.

روند درمان در بیمارستان

برخی از کودکان مبتلا به سیاه سرفه باید در بیمارستان تحت درمان قرار بگیرند. نوزادان و کودکان خردسال به احتمال زیاد در بیمارستان بستری می شوند زیرا بیشتر در معرض خطر مشکلات جدی تری، مانند ذات الریه، هستند.

سیاه سرفه می تواند برای نوزادان زیر ۶ ماه تهدید کننده باشد، بنابراین تقریباً تمام نوزادان مبتلا به این بیماری در بیمارستان بستری می شوند.

از دیگر عوارض احتمالی سیاه سرفه در کودکان می توان به دشواری تنفسی، دوره های آپنه تنفسی، نیاز به اکسیژن (به ویژه در هنگام حملات سرفه) و کمبود آب اشاره کرد.

هنگامی که کودک در بیمارستان بستری است، ممکن است از دستگاه مکش برای پاکسازی مجاری تنفسی استفاده شود. تنفس کودکان در چنین شرایطی از نزدیک بررسی می شود و در صورت نیاز اکسیژن برای آن ها تجویز می گردد. در صورت مشاهده علائم کم آبی بدن در کودک یا مشکلاتی در بلع غذا، ممکن است تزریق وریدی مایعات (IV) انجام شود.

در چنین شرایطی همچنین اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از سرایت عفونت به سایر بیماران، کارکنان بیمارستان و مراجعه کنندگان انجام خواهد شد.

مراقبت از سیاه سرفه در منزلش

اگر کودک شما در خانه دوران نقاهت خود را  میگذراند، برنامه مصرف آنتی بیوتیک را دقیقاً همانطور که پزشک تجویز کرده است، دنبال کنید. در چنین شرایطی، احتمالا داروهای ضد سرفه کمکی نخواهند کرد چرا که حتی قوی ترین داروهای موجود نیز نمی توانند از حمله های سرفه ای این بیماری جلوگیری کنند یا شدت آن ها را کاهش دهند. توجه داشته باشید که سرفه در واقع راهی برای بدن است تا بتواند مجاری تنفسی را به شکل طبیعی پاکسازی کند. همچنین به دلیل عوارض جانبی بالقوه، داروهای ضد سرفه هرگز به کودکان زیر ۶ سال توصیه نمی شود.

در دوران نقاهت، اجازه دهید کودک شما در رختخواب استراحت کند و از دستگاه بخور خنک برای آرامش ریه ها و مجاری تنفسی او استفاده کنید.  برای تمیز کردن محیط و ضد عفونی کردن آن حتما دستورالعمل های پزشک را دنبال کنید. مواد تحریک کننده که می توانند محرک سرفه ها باشند، شوند مانند اسپری های آئروسل را بهتر است از خانه دور نگه دارید. دود تنباکو، سیگار و دود حاصل از پخت و پز، شومینه و اجاق های چوبی محرک سرفه هستند و می توانند حال بیمار را بدتر کنند.

کودکان مبتلا به این بیماری به دلیل سرفه های مکرر ممکن است دچار استفراغ شوند و یا میل غذایی خود را از دست بدهند و یا اب کافی ننوشند. توصیه می شود وعده های غذایی کم حجم اما متعدد را برای فرزندان خود در نظر بگیرید و آن ها را به نوشیدن مایعات تشویق کنید. مراقب علائم کم آبی بدن در کودکان باشید. این علایم عبارتند از تشنگی، تحریک پذیری، بی قراری، بی حالی، گودی چشم، خشکی دهان و زبان، خشکی پوست، گریه بدون اشک و مراجعت کمتر به دستشویی برای ادرار کردن (یا در نوزادان، پوشک  کمتر مرطوب).

چه زمانی باید با پزشک تماس بگیریم؟

اگر فکر می کنید کودک شما دچار سیاه سرفه شده است یا در نزدیکی کسی قرار دارد  که مبتلا به این بیماری است، حتی اگر قبلاً همه واکسیناسیون های مرتبط با این بیماری را انجام داده باشد، باید با پزشک تماس بگیرید.این مسئله به ویژه اگر کودک شما حملات سرفه طولانی مدت داشته باشد، اهمیت دارد. سایر علایم مهم که به نظارت پزشک نیاز دارند، عبارتند از:

• سرفه هایی که باعث تغییر رنگ پوست و یا لب های کودکان به قرمز، آبی و بنفش می شوند
• استفراغ کودک پس از سرفه
• نفس های صدا دار
• مشکلات تنفسی و یا عدم تنفس در بازه های زمانی کوتاه (آپنه)
• کندی حرکتی و فکری در کودک

اگر پزشک بیماری کودک شما را سیاه سرفه تشخیص داده است و وی در خانه تحت درمان می باشد، توجه داشته باشید که در صورت بروز مشکلات تنفسی یا نشانه های کمبود آب بدن، باید فوراً  با پزشک تماس بگیرید و کودک خود را تحت مراقبت های پزشکی قرار دهید.