زردی نوزاد: علت‌ ها، علائم و روش‌ های درمان مؤثر

زردی نوزاد، مشکلی است که بسیاری از خانواده‌ ها با آن مواجه می‌شوند و نگرانی‌ های زیادی را برای آنها ایجاد می کند. این مشکل که به دلیل افزایش بیلی‌ روبین خون رخ می‌دهد، علائم مشخصی دارد که درک آنها برای والدین ضروری است. درک علت زردی نوزاد و شناسایی علائم آن می‌تواند به والدین در پیشگیری و مدیریت این وضعیت کمک کند. در این مقاله، به بررسی عمیق زردی نوزادان و روش‌های مؤثر درمانی آن پرداخته خواهد شد تا والدین با آرامش بیشتری این دوره را پشت سر بگذارند.

زردی نوزاد چیست؟

تقریبا اکثر نوزادان در روزهای ابتدایی پس از تولد با تغییر رنگ پوست و سفیدی چشم‌ ها مواجه می‌شوند. این تغییر به دلیل افزایش سطح بیلی‌ روبین در خون اتفاق می‌ افتد و به آن زردی یا یرقان می‌گویند.

بیلی‌ روبین ماده‌ای زرد رنگ است که از تجزیه گلبول‌های قرمز پیر بدن حاصل می‌شود. در یک سیستم بدن بالغ، کبد وظیفه دارد تا این ماده را پردازش کرده و از بدن دفع کند. در نوزادان تازه متولد شده، به دلیل نابالغ بودن کبد، این فرآیند به کندی صورت می‌پذیرد، که نتیجه آن افزایش سطح بیلی‌ روبین خون و در نهایت زردی پوست است.

چرخه تجزیه و دفع بیلی‌ روبین

این فرآیند شامل چندین مرحله است که درک آنها کمک می‌کند تا دلایل بروز زردی نوزاد بهتر شناخته شود:

1. تجزیه گلبول‌های قرمز: با پایان عمر گلبول‌های قرمز، بیلی‌ روبین آزاد می‌شود.
2. انتقال به کبد: بیلی‌ روبین از طریق جریان خون به کبد منتقل می‌شود.
3. پردازش در کبد: کبد وظیفه دارد بیلی‌ روبین را به شکل محلول در آب تبدیل کند.
4. دفع از طریق صفرا: در نهایت، این ماده از طریق مدفوع یا ادرار دفع می‌گردد.

علت زردی نوزاد

دلایل مختلفی برای بروز زردی در نوزادان وجود دارد. در اینجا چند نوع اصلی زردی نوزاد را بررسی می‌کنیم.

زردی فیزیولوژیک

زردی فیزیولوژیک یکی از شایع‌ترین انواع زردی است که معمولا در روزهای اولیه پس از تولد رخ می‌دهد. این نوع زردی به دلیل نارسایی موقت کبد در پردازش و دفع بیلی‌ روبین ایجاد می‌شود و از انواع بی‌ خطر زردی نوزادان به حساب می آید. علائم زردی فیزیولوژیک معمولا بین روزهای دوم تا پنجم تولد ظاهر می‌شود و در بیشتر موارد تا دو هفته بهبود می یابد. این نوع زردی معمولا نیاز به مداخله پزشکی خاص ندارد و با تغذیه مناسب و مراقبت‌ های معمول کاهش می یابد.

زردی ناشی از تغذیه با شیر مادر

این نوع زردی به دو شکل بروز می کند:

• زردی ناشی از کمبود شیر مادر: گاهی نوزادان در روزهای ابتدایی بعد از تولد، شیر کافی دریافت نمی‌کنند. این تغذیه ناکافی باعث افزایش سطح بیلی‌ روبین و کاهش دفع این ماده از خون می شود.
• زردی شیر مادر: در برخی موارد، برخی ترکیبات موجود در شیر مادر می‌توانند توانایی کبد نوزاد را در دفع بیلی‌ روبین کاهش دهند. این نوع زردی اغلب بعد از هفته اول زندگی نوزاد ظاهر می‌شود و ممکن است تا چند هفته ادامه یابد. اما نگران نباشید، این نوع زردی معمولا خطرناک نیست.

زردی پاتولوژیک

زردی پاتولوژیک وضعیت جدی‌ تری است که نیاز به مداخله پزشکی فوری دارد. این نوع زردی ممکن است ناشی از مشکلات مختلفی باشد که نیاز به تشخیص و درمان سریع دارند. برخی از دلایل این نوع زردی شامل ناسازگاری گروه خونی (مانند ناسازگاری Rh یا ABO)، کمبود آنزیم‌ های کبدی(مانند کمبود آنزیم G6PD یا بیماری فاویسم)، عفونت‌ های مادرزادی و مشکلات کبدی یا صفراوی می‌باشد. زردی پاتولوژیک باید سریع درمان شود تا از بروز عوارض خطرناک جلوگیری شود.

زردی نوزادان نارس

نوزادان نارس به دلیل نارسایی بیشتر کبد در پردازش بیلی‌ روبین، به میزان بیشتری در معرض زردی قرار دارند. این نوزادان به دلیل اینکه کبدشان تکامل نیافته است، ممکن است به زمان بیشتری برای دفع بیلی‌ روبین نیاز داشته باشند. در چنین مواردی، نوزاد به مراقبت‌های ویژه پزشکی نیاز دارد تا زردی او تشدید نشود و سلامت وی حفظ گردد.

علائم زردی نوزاد

علائم زردی نوزاد معمولا به شکل تغییر رنگ پوست و سفیدی چشم‌ ها مشاهده می‌ شود که ممکن است با نشانه‌های دیگری نیز همراه باشد. در ادامه به بررسی دقیق‌ تر این علائم می‌ پردازیم.

زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ ها

اولین و بارزترین علامتی که در نوزادان مبتلا به زردی مشاهده می‌شود، زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ ها است. این زردی معمولا از صورت شروع شده و به تدریج به سایر قسمت‌ های بدن گسترش می‌یابد. پوست و سفیدی چشم‌ ها به رنگ زرد در می‌ آیند که این تغییر رنگ ناشی از تجمع بیلی‌ روبین در خون است. والدین باید به این تغییرات توجه داشته باشند و در صورت مشاهده زردی گسترده، به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنند.

سایر علائم زردی نوزاد

علاوه بر زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ ها، علائم دیگری نیز ممکن است در نوزادان مبتلا به زردی مشاهده شود. این نشانه‌ ها شامل:

• خواب‌آلودگی شدید: نوزادانی که زردی دارند ممکن است بیشتر از حد معمول خواب‌ آلود به نظر برسند. اغلب این نوزادان تمایلی به بیدار ماندن ندارند و بیدار کردنشان از خواب دشوار تر است.
• بی اشتهایی نوزاد: نوزادان مبتلا به زردی ممکن است به خوبی تغذیه نکنند یا در گرفتن سینه مشکل داشته باشند.
• تغییر رنگ ادرار و مدفوع: در برخی موارد، ممکن است والدین متوجه تغییراتی در رنگ ادرار و مدفوع نوزاد شوند. ادرار ممکن است پر رنگ‌ تر از معمول باشد و مدفوع نیز ممکن است رنگ‌ پریده باشد.

این علائم نیاز به بررسی دقیق‌ تری دارند و نوزاد باید تحت نظر پزشک باشد تا درمان او به‌ موقع انجام شود.

روش‌های تشخیص زردی نوزاد

تشخیص زردی نوزاد، مرحله‌ ای حیاتی در مدیریت و درمان این مشکل است. با توجه به شیوع زیاد زردی در نوزادان، پزشکان از روش‌ های مختلفی برای تشخیص و ارزیابی شدت آن استفاده می‌کنند. در ادامه به بررسی این روش‌ ها می‌ پردازیم.

بررسی بالینی

یکی از ابتدایی‌ ترین روش‌ های تشخیص زردی نوزاد، بررسی فیزیکی توسط پزشک است. پزشکان با فشار دادن انگشت روی پوست نوزاد، زردی را تشخیص می‌دهند. اگر پوست به رنگ زرد باقی بماند، به احتمال زیاد سطح بیلی‌ روبین بالا است. این بررسی ابتدایی می‌تواند تصویر اولیه‌ ای از میزان زردی نوزاد ارائه دهد. پزشک همچنین از والدین درباره رفتار و تغذیه نوزاد سوالاتی می‌پرسد تا بیشتر با وضعیت عمومی کودک آشنا شود. این اطلاعات به پزشک کمک می کند تا تصمیم بگیرد که آیا به آزمایش‌ های بیشتری نیاز است یا خیر.

تشخیص زردی از طریق انجام آزمایش

برای اندازه‌گیری دقیق‌ تر سطح بیلی‌ روبین و تعیین میزان زردی، از تست های آزمایشگاهی استفاده می‌شود. این تست ها شامل موارد زیر هستند:

• سنجش بیلی روبین از طریق پوست: این روش غیر تهاجمی و سریع با استفاده از دستگاهی خاص انجام می‌شود. دستگاه روی پوست نوزاد گذاشته می‌شود و سطح بیلی‌ روبین را اندازه‌ گیری می‌کند. این روش برای غربالگری اولیه بسیار مناسب است و به راحتی می‌توان آن را تکرار کرد.
• آزمایش خون: دقیق‌ترین روش برای تعیین سطح بیلی‌ روبین، آزمایش خون است. با انجام این آزمایش، سطح دقیق بیلی‌ روبین مستقیم و غیر مستقیم مشخص می‌شود. این اطلاعات برای تعیین شدت زردی و برنامه‌ریزی درمان ضروری است. آزمایش خون همچنین می‌تواند به تشخیص عوامل دیگر مانند ناسازگاری خونی هم کمک کند.

هر کدام از این روش‌ ها بخشی از یک رویکرد جامع برای مدیریت زردی نوزاد است. توجه به این نکات و آگاهی از روش‌های تشخیص، نقش مهمی در پیشگیری از عوارض احتمالی زردی نوزاد دارد.

درمان زردی نوزاد

خوشبختانه، روش‌های درمانی مؤثری برای کاهش سطح بیلی‌ روبین و مدیریت زردی در نوزادان وجود دارد. در این قسمت به معرفی این روش‌ ها و شرایطی که نیاز به مداخله پزشکی دارند، می‌پردازیم.

فتوتراپی نوزاد

فتوتراپی یا نور درمانی یکی از روش‌ های اصلی برای درمان زردی نوزاد است. اما چگونه نور زردی را کاهش می دهد؟ در این روش درمانی، نوزاد در معرض نور آبی خاصی قرار می‌گیرد. این نور بیلی‌ روبین نامحلول را به شکلی تبدیل می‌کند که بدن می‌تواند آن را از طریق ادرار و مدفوع دفع کند.

نکات مهم در انجام فتوتراپی نوزاد:

• موقعیت مناسب نوزاد: هنگام انجام فتوتراپی، از قرار گرفتن صحیح نوزاد در دستگاه فتوتراپی اطمینان حاصل کنید تا بیشترین سطح پوست در معرض نور قرار گیرد.
• استفاده از چشم بند محافظ: برای جلوگیری از آسیب به چشم نوزاد، از چشم بند محافظ استفاده کنید.
• پیگیری و اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین: این درمان باید زیر نظر پزشک متخصص اطفال و با پایش مرتب سطح بیلی روبین انجام شود.

ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIg)

در این روش ایمونوگلوبین از طریق رگ به نوزادانی که زردی نا هم خوانی گروه خونی دارند و یا مواردی که روشهای دیگر درمان بر آن اثر بخش نبوده است تجویز می شود. IVIg آنتی بادی هایی را که بر روی گلبول های قرمز خون اثر می گذارد را متوقف می کند و نیاز به تعویض خون را کاهش می دهد.

تعویض خون

تعویض خون یکی از روش‌های جدی برای کاهش سریع سطح بیلی‌ روبین است و تنها در شرایط خاص و خطرناک به کار می‌رود. اما چه زمانی این روش ضروری است؟

این روش زمانی اجرا می‌شود که:

• سطح بیلی‌روبین به حدی رسیده باشد که به سلامت مغز نوزاد آسیب برساند. این وضعیت ممکن است در زردی‌ های پاتولوژیک دیده شود و نیاز به اقدام سریع دارد.
• نوزاد به درمان با فتوتراپی پاسخ نداده باشد. اگر نوزاد به فتوتراپی پاسخ ندهد و زردی همچنان در سطح خطرناک باقی بماند، ممکن است نیاز به تعویض خون وجود داشته باشد.
• در مواردی که ناسازگاری خونی وجود دارد. در مواردی که ناسازگاری گروه خونی وجود دارد، تعویض خون ممکن است به کاهش واکنش‌ های ایمنی کمک کند.

درمان زردی های خفیف

در بسیاری از موارد، زردی نوزاد به‌ خودی‌ خود و با کمی نظارت مدیریت می‌شود. زردی خفیف معمولا نیاز به درمان خاصی ندارد و با رعایت نکاتی ساده می‌توان آن را کنترل کرد.

چند نکته کلیدی برای مدیریت زردی های خفیف:

• تغذیه مکرر: نوزاد را به طور مرتب و کافی با شیر مادر یا شیر خشک، تغذیه کنید تا بیلی‌ روبین سریع‌ تر از بدنش خارج شود.
• نظارت بر تغییرات رنگ پوست: مراقب تغییرات رنگ پوست و شدت زردی باشید و در صورت افزایش آن، به پزشک متخصص اطفال اطلاع دهید.
• مشاوره با پزشک:حتی اگر زردی کم هم باشد، مشورت با پزشک می‌تواند به مدیریت درست وضعیت کمک کند.

در همه این موارد، آگاهی و دقت والدین نقشی حیاتی در پیشگیری و مدیریت زردی نوزاد دارد.

نتیجه‌گیری

زردی نوزاد در بیشتر موارد بی‌ خطر است، اما توجه دقیق به علائم و درمان‌ های آن می‌تواند آرامش‌ خاطر بیشتری را برای والدین به همراه داشته باشد. تشخیص زود هنگام و مراجعه به پزشک برای معاینات منظم، می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.

نکته‌ کلیدی در مدیریت زردی، آگاهی والدین از علائم و استفاده‌ به‌ موقع از روش‌ های درمانی مانند فتوتراپی و تغذیه‌ مناسب است. والدین باید به تغییرات رنگ پوست و رفتار های نوزاد توجه کنند و در صورت مشاهده‌ زردی گسترده و دیگر علائم ، به پزشک متخصص کودکان و نوزادان مراجعه کنند.

نوشته شده توسط: دکتر فرناز محامدی متخصص کودکان و نوزادان