اختلال رشد در کودکان

منظور از اختلال رشد چیست؟

اگر اخیرا متوجه شده اید که همکلاسی های فرزندتان بلند تر شده اند و از بالا به فرزند شما نگاه می کنند و یا احساس می کنید که رشد فرزندتان نسبت به همکلاسی هایش کمتر بوده است  حتما این مقاله را تا آخر بخوانید چون ممکن است فرزند شما دچار اختلال رشد شده باشد.

آیا واقعا فرزند شما مشکلی دارد؟ شاید بله شاید هم نه. بعضی از بچه ها کندتر از هم سن و سال های خودشان رشد می کنند، چون پدر مادرشان هم در بچگی همینطور بوده اند. اما بعضی دیگر ممکن است اختلال رشد واقعی داشته باشند. این اختلال رشد در کودکان بدین معناست که کودک به قد و وزن دل خواهی که از او انتظار میرود نرسیده است. مثلا، قدش کوتاه است و یا به رشد جنسی لازم در نوجوانی نرسیده است.

تفاوت های عادی الگوهای رشد

چندین تفاوت عادی در الگوهای رشد کودکان مشاهده می شود که بین همه آنها مشترک است و ارتباطی با اختلال رشد کودکان ندارد. در ادامه به این تفاوت ها اشاره شده است:

تاخیر در رشد فیزیکی:

این وضعیت در مورد کودکانی صدق می کند که نسبت به سنشان کوچکتر هستند ولی با سرعت عادی در حال رشد هستند. این کودکان دچار تاخیر سن استخوانی شده اند، یعنی استخوان بندی آنها نسبت به سنشان از بلوغ کمتری برخوردار است. (سن استخوان با گرفتن اشعه X از دست و مچ و مقایسه آن با یافته های استاندارد اشعه ایکس که از بچه های همان رده سنی گرفته شده است اندازه گیری می شود.)

این کودکان هیچ علامتی از بیماری هایی که بر رشد تأثیر می گذارد ندارند. آنها دیر تر از همسالان شان به بلوغ می رسند، و رشد آنها با تاخیر در شروع رشد جنسی و جهش رشدی هنگام بلوغ همراه خواهد بود. اما از آنجا که آنها در سنین بالاتر هم به رشد خود ادامه می دهند معمولا در بزرگسالی از لحاظ قدی به هم سالان خود می رسند.  پدر و مادر و یا اقوام نزدیک اینگونه کودکان معمولا در کودکی همین مشکل را داشته اند.

کوتاه قدی با ریشه خانوادگی (یا ژنتیکی):

همیشه والدین کوتاهتر فرزندان کوتاهتری دارند. این شرایط در مورد كودكان كوتاهی صدق می کند، كه علائم بیماری هایی كه بر رشد تأثیر می گذارد را ندارد. کودکانی که قد کوتاه خانوادگی دارند، به صورت طبیعی به جهش رشدی و بلوغ می رسند ولی معمولاً به قدی مشابه قد پدر و مادشان خواهند رسید، نه بیشتر.

تا اینجا با تاخیر رشد فیزیکی و کوتاه قدی با ریشه خانوادگی آشنا شدید، با این وجود همیشه با مراجعه به یک متخصص اطفال خوب مطمئن شوید که مشکل خاصی سلامت فرزندتان را تهدید نمی کند.

کودکانی که دچار رشد کم و تاخیر در بلوغ جنسی هستند ممکن است از طرف هم سن و سال های خودشان مورد اذیت قرار بگیرند. در این مواقع همیشه از آنها پشتیبانی کنید و به آنها اطمینان بدهید که بالاخره آنها هم به بلوغ کامل خواهند رسید. در مورد کودکانی که خیلی کوتاه هستند و یا  خیلی دیر به بلوغ می رسند، هورمون درمانی می تواند مفید واقع شود.

اختلالات رشد

بیماری کلیه ها، قلب، دستگاه گوارش، ریه ها، استخوان ها یا سایر سیستم های بدن ممکن است بر رشد تأثیر بگذارند.

اختلالات رشد شامل موارد زیر می شوند:

عدم پیشرفت: به خودی خود یک اختلال رشد نیست، ولی می تواند نشانه ای از عاملی باشد که باعث ایجاد اختلال رشد شده است. اگرچه نوزادان معمولاً در روزهای اول کمی وزن از دست می دهند، اما عدم پیشرفت شرایطی است که در آن برخی از نوزادان با افزایش وزن کندتر از حد انتظار رشد می کنند. این مشکل معمولاً در اثر نرسیدن مواد غذایی کافی یا مشکل در غذا خوردن ایجاد می شود و بیشتر در کودکان زیر سه سال دیده می شود.  عدم پیشرفت همچنین ممکن است بر اثر مشکلات دیگری همچون عفونت، مشکل گوارشی و یا بی توجهی و حتی آزار و اذیت کودک ایجاد شده باشد.

بیماری های غدد درون ریز (بیماری های هورمونی، یا پیام رسان های شیمیایی بدن): این بیماریها شامل کم یا اضافی بودن هورمون ها می باشند و می توانند مسئول نارسایی رشد در دوران کودکی و بزرگسالی باشند. کمبود هورمون رشد نوعی اختلال است که غده هیپوفیز را درگیر می کند (غده کوچک در پایه مغز که چندین هورمون از جمله هورمون رشد را ترشح می کند). غده هیپوفیز آسیب دیده یا ناقص ممکن است هورمون کافی برای رشد طبیعی تولید نکند.

 کم کاری تیروئید هم از این دسته بیماری ها به شمار می رود، در این بیماری غده تیروئید نمی تواند به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید کند، و این مساله رشد طبیعی استخوان را با مشکل مواجه می کند.

سندرم ترنر: یکی از شایع ترین اختلالات رشد ژنتیکی که در دختران رخ می دهد سندرم ترنر نام دارد.  در این سندرم است یک کروموزوم X مفقود یا غیر طبیعی وجود دارد. علاوه بر قد کوتاه ، دختران مبتلا به سندرم ترنر معمولاً رشد جنسی طبیعی ندارند زیرا تخمدان های آنها (ارگان های جنسی که  وظیفه تولید تخمک ها و هورمون های زنانه را بر عهده دارند) بلوغ و عملکرد طبیعی ندارند.

تشخیص اختلال رشد

آزمایشاتی که ممکن است پزشک برای تشخیص اختلال رشد توصیه کند به یافته های پزشک  در هر مرحله از معاینات بستگی دارد. كودك کوتاهی و سالمی که با سرعت عادی رو به رشد است، ممکن است فقط در دوران کودکی زیر نظر گرفته شود. این امر در مورد کودکی که رشد او متوقف شده یا کمتر حد انتظار بوده است کاملا متفاوت است، این کودکان اغلب به آزمایش های بیشتر نیاز دارند.

پزشک متخصص اطفال یا متخصص غدد همیشه به دنبال یافتن دلیل اصلی از میان هزاران دلیل کوتاه قدی و نارسایی رشد است. ممکن است برای جستجوی ناهنجاری های هورمونی و کروموزومی از شما بخواهد برای فرزندتان آزمایش خون انجام دهید، تا بتواند سایر بیماری های مرتبط با نارسایی رشد را رد کند. همچنین ممکن است برای تعیین سن استخوان از شما بخواهد اسکن اشعه X انجام بدهید و یا با انجام اسکن های خاصی (مانند MRI) غده هیپوفیز فرزند شما را از نظر ناهنجاری ها مورد بررسی قرار دهد.

برای اندازه گیری توانایی غده هیپوفیز کودک در تولید هورمون رشد، پزشک (معمولاً متخصص کودکان و نوزادان) ممکن است آزمایش تحریک هورمون رشد را انجام دهد. در این آزمایش داروهایی برای افزایش ترشح هورمون رشد توسط غده هیپوفیز تجویز می شود، سپس چندین نمونه خون کوچک در فواصل زمانی مشخص از کودک گرفته می شود و از این طریق سطح هورمون رشد موجود در خون اندازه گیری می شود. پزشک متخصص اطفال با برسی میزان هورمون رشد موجود در خون که از این آزمایش به دست آمده به توانایی یا عدم توانایی غده هیپوفیز کودک پی خواهد برد.

درمان اختلال رشد

اگرچه درمان اختلال رشد معمولاً سریع اتفاق نمی افتد، اما تشخیص زودرس و درمان به موقع آن می تواند به بعضی از کودکان کمک کند تا از همسالان خود عقب نمانند و در نهایت از لحاظ رشد به آنها برسند.

اگر مشکلی که باعث اختلال رشد شده است شناسایی شود، درمان آن ممکن است به رشد بهتر منجر شود. به عنوان مثال نارسایی رشد ناشی از کم کاری تیروئید معمولاً با قرص های جایگزینی هورمون تیروئید درمان می شود.

تزریق هورمون رشد برای کودکان با کمبود هورمون رشد، سندرم ترنر و نارسایی مزمن کلیه ممکن است کودکان را در رسیدن به قد طبیعی تر کمک کند. هورمون رشد انسان به طور کلی ایمن و مؤثر است، اگرچه درمان کامل ممکن است سالها به طول انجامد. این نوع درمان بسیار پر هزینه اس و بر روی هر کودک از لحاظ موثر بودن به شکل متفاوتی جواب می دهد.

چگونه به فرزند خود کمک کنید

شما می توانید با تأکید بر سایر خصوصیات مانند هوش، شخصیت و استعدادها، اعتماد به نفس فرزند خود را تقویت کنید. سعی کنید به فرزند خود یاد بدهید که قد معیار اصلی پذیرش اجتماعی نیست.

در بعضی مواقع کودکان کاملا به وضعیت خود آگاه هستند و این مساله در روحیه آنها تاثیر منفی گذاشته است. در این موارد کمک گرفتن از یک متخصص روانشناسی کودکان خالی از لطف نیست.

اگر نگران رشد فرزندتان هستید، با پزشک متخصص اطفال صحبت کنید. در بعضی اختلالات رشد خاص ممکن است پزشک شما را به متخصص غدد کودکان ارجاع دهد.

زیر نظر گرفتن مشکلات اجتماعی و عاطفی که بچه های دارای اختلال رشد با آن روبرو هستند بسیار مهم است. بدانید که کوتاه تر بودن و مورد تمسخر بقیه قرار گرفتن برای بچه ها آزار دهنده است. همیشه اعتماد به نفس فرزندتان را در برخورد با این نوع مشکلات افزایش دهید.

دکتر فرناز محامدی

متخصص کودکان و نوزادان

تهران، خیابان آیت الله کاشانی، بین حسن آباد و ابراهیمی شمالی، پلاک ۴۳۰، ساختمان آرمیتا، طبقه سوم، واحد ۳۷

تلفن : ۴۴۰۶۱۵۲۷-۰۲۱